ایران دریلینگ: پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در مناطق قطبی دنیا به‌عنوان بکرترین، بزرگ‌‌ترین و دست‌نخورده‌ترین مناطق دنیا، در مجموع بیش از ۱۳۶ میلیارد بشکه ذخیره نفت خام، ۱۶۷۰ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی و ۴۴ میلیارد بشکه مایعات گازی وجود دارد. تا چند سال پیش، بسیاری از فعالان صنعت نفت معتقد بودند که به علت آب و هوای بسیار سرد و یخ‌زده ناحیه قطب شمال، امکان تولید پایدار نفت خام و گاز طبیعی از آن وجود ندارد، اما به‌تدریج و با افزایش حضور شرکت‌های نفتی در مناطق قطبی و مشخص شدن چالش‌های فعالیت در قطب شمال، نیاز به استفاده از فناوری‌های جدید استخراج نفت از این مناطق دشوار و یخ‌زده را دوچندان كرده است. فناوری‌های نوآورانه به همراه روش‌های دقیق‌تر جمع‌آوری داده‌ها، به اقدامات مربوط به مکان‌یابی و بازیافت منابع بیشتر از این منطقه پهناور که از آب و هوای زمستانی دائمی بهره می‌برد، کمک‌های شایانی می‌كند. دارا بودن آب و هوای بسیار سرد و وقوع طوفان‌ها و تندبادهای شدید، کاهش ساعات روز در نیمی از سال و نگرانی‌های جهانی درباره مسائل ایمنی و زیست محیطی، فعالیت‌های مربوط به اکتشاف، حفاری و انتقال نفت و گاز تولیدی را با دشواری‌های زیادی روبه‌رو كرده است. در این مناطق، آب و هوای چالش‌برانگیز بر انتخاب شیوه اکتشاف تأثیر چشمگيري دارد. در قطب شمال، فصل تابستان تنها از ماه جولای تا سپتامبر ادامه دارد و اکتشافات فراساحلی، تنها در این مدت امکان‌پذیر است.

در مقابل در مناطق خشکی، تنها از ماه دسامبر تا می سال بعد می‌توان اکتشاف كرد. در این دوره چهار ماهه، وجود پوشش گسترده با ضخامت زیاد برف، امکان رفت و آمد ماشین‌آلات غول‌پیکر اکتشاف و حفاری بدون آسیب رساندن به پوشش تندرای منطقه را ممکن می‌کند. همچنین حفاری در این مناطق باید با بالاترین سطح ایمنی انجام شود. در گزارشی که چندی پیش از سوی مؤسسه مدیریت ریسک مارش، درباره اکتشاف ذخایر هیدروکربوری در مناطق قطبی منتشر شد، اعلام شده است که «یک اتفاق کوچک می‌تواند همه فرصت‌های فراروی صنعت انرژی را نابود کند. چرا که به‌عنوان مثال، یک حادثه نشت نفت در اندازه فاجعه انفجار سکوی دیپ واتر هوریزن در خلیج مکزیک، می‌تواند محدودیت‌های گسترده‌ای را برای همه شرکت‌های فعال در بخش‌های اکتشاف و حفاری و تولید و حتی سخت‌گیرانه‌تر از آن پدید آورد.» در این گزارش یادآوری شده است که خطر وقوع چنین فجایعی هرچند با ویژگی‌هایی متفاوت با حضور شرکت‌های بزرگ نفت در آب‌های عمیق و مناطق قطبی افزایش یافته است.

ذخاير نفت و گاز در سرزمين يخي
در این مناطق به دلایل اقتصادی و یا نگرانی‌های زیست محیطی، به ذخایر هیدروکربوری آنها تاکنون کمتر توجه شده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در مناطق قطبی دنیا به‌عنوان بکرترین، بزرگ‌ ترین و دست‌نخورده‌ترین مناطق دنیا، در مجموع بیش از ۱۳۶ میلیارد بشکه ذخیره نفت خام، ۱۶۷۰ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی و ۴۴ میلیارد بشکه مایعات گازی وجود دارد. هرچند تخمین انجام شده از سوي یک مؤسسه زمین‌شناسی آمریکایی حاکی از آن است که ۳۴۶ میلیارد بشکه نفت ديگر در این منطقه وجود دارد كه تاکنون کشف نشده است. از سوی دیگر، ۸۴ درصد این ذخایر در مناطق فراساحلی واقع شده است. بدین ترتیب قطب شمال را باید سرزمین فرصت‌ها برای صنايع نفت و گاز خواند. در مجموع، مهمترین ریسک فعالیت در منطقه قطب شمال را باید آب و هوای نامساعد و متغیر آن خواند.

یخ، طوفان، مشکلات مربوط به انجام فعالیت‌های مهندسی و ارتباطی، کمبود زیرساخت‌های مورد نیاز، موانع حمل و نقل تجهیزات به همراه هزینه‌های بالا را نیز باید از ديگر محدودیت‌ها برشمرد. البته فراموش نکنید که در ۵۰ سال اخیر، زیست‌بوم‌های آب شیرین مناطق قطبی به سرعت به فاجعه تغییر اقلیم واکنش نشان داده‌اند. ما شاهد کوچک شدن دریاچه‌ها و رودهای آب شیرین در فصول پوشش یخی هستیم. تاکنون از ۱۷۴ میدان هیدروکربوری کشف شده تنها ۲۲ میدان به تولید رسیده‌اند. میانگین زمانی اکتشاف تا تولید از این میادین نیز ۱۳ سال بوده است. به علاوه کارشناسان معتقدند تا سال ۲۰۱۸ میلادی، تنها ۳۸ میدان در این منطقه به تولید خواهند رسید. نکته قابل توجه دیگر این است که ۸۵ درصد اکتشافات این منطقه و به ویژه در روسیه را گاز طبیعی تشکیل می‌دهد. اما در مقابل، بازار انرژی بیش از گاز طبیعی، تشنه نفت خام است.  موضوع دیگری که بر پیچیده‌تر شدن تولید در این ناحیه می‌افزاید، الزام به حضور یک دکل حفاری آماده به کار در کنار سکوی تولید برای حفر چاه نجات در زمان وقوع انفجار احتمالی است. در مجموع، کارشناسان آسیب‌های زیست محیطی حادثه انفجار در یک سکوی تولیدی فعال در آب‌های قطبی را غیرقابل‌جبران می‌دانند.


با وجود این مخاطرات و هزینه‌ها، بر اساس گزارش چشم‌انداز انرژی که از سوي آژانس بین‌المللی انرژی منتشر شده است، در فاصله سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۳۵ میلادی، حدود ۲۰ میلیارد دلار در این مناطق از سوی کشورهای نروژ، روسیه، کانادا و ایالات متحده، سرمایه‌گذاری خواهد شد. با سرمایه‌گذاری بیشتر در حوزه فناوری‌های مورد نیاز و تلاش برای برطرف كردن چالش‌های کنونی، در آینده می‌توان شاهد کاهش هزینه‌های اکتشاف و تولید در این مناطق یخ‌زده بود. علاوه‌بر مناطق آلاسکا، کانادا، روسیه و نروژ، هم‌اینک گرینلند در کانون توجه فعالان بازار قرار دارد. با وجود تفاوت مقررات کشورهای مختلف در بخش اکتشاف، حفاری و تولید نفت و گاز، دولت گرینلند از حضور شرکت‌های نفتی استقبال مي‌كند و زمینه فعالیت آنان را در ۵۰ هزار کیلومترمربع از کشورش و در چارچوب ۱۹ بلوک مختلف، فراهم کرده است. تاکنون بیشترین فعالیت‌ها در توسعه میدان‌هاي نفت و گاز مناطق قطبی در آلاسکا و مناطق شرقی روسیه و در نواحی خشکی قطب انجام شده است.

بخش اندکی نیز در آب‌های نزدیک مناطق خشکی قرار گرفته است. در این میان، پروژه تولید ال.ان.جی اسنوهیت شرکت گازپروم در دریای برنت و در شمال نروژ را باید استثنا خواند. توسعه این میدان از سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شده است و تأسیسات سرچاهی تولیدی نصب شده آن در اعماق ۸۲۰ تا ۱۱۳۰ فوتی قرار دارند. گاز تولید شده در این طرح با خط لوله‌ای ۸۵ مایلی به واحد تولید ال.ان.جی و پایانه صادراتی آن منتقل می‌شود. در این پروژه، دی اکسید کربن موجود در گاز طبیعی استخراج شده، جدا مي‌شود و دوباره در زیر بستر دریا تزریق می‌شود. در این منطقه به دلیل جریان گلف استریم، از کوه‌های یخی شناور خبری نیست. در مقابل، در جزیره فراساحلی ساخالین در شرق روسیه، وجود کوه‌های یخی شناور یک مشکل بزرگ به شمار مي‌رود و تولید ال.ان.جی در این ناحیه، با دشواری‌های زیادی روبه‌رو است.

چشم‌انداز پژوهش و توسعه
در کنفرانس سال گذشته فناوری‌های فراساحلی که در هوستون برپا شد، نقشه راه توسعه مناطق قطبی از سوي سه کارشناس مؤسسه توسعه منابع قطبی ارائه شد که بر اساس آن، مناطق قطبی دارای ذخایر نفت و گاز بر اساس دشواری توسعه، به سه گروه دشوار، بسیار دشوار و فوق‌العاده دشوار و به شرح زیر، تقسیم شده‌اند:

مناطق دشوار:
• گرند بنکس (دریای شرق کانادا)
• ساخالین

مناطق بسیار دشوار:
• دریای برنت
• دریای چوکچی آلاسکا
• گرینلند جنوب غربی
• دریای کارای روسیه
• دریای لاپتیف روسیه
• لابرادور
• دریای بیوفورت

مناطق فوق‌العاده دشوار:
• شمال غرب گرینلند
• شمال شرق گرینلند
تعیین دقیق حجم ذخایر این منطقه پهناور به حفاری‌های اکتشافی و لرزه‌نگاری‌های دو و سه بعدی نياز دارد. همچنین آنان با بيان اولویت‌های فعالیت‌های پژوهشی در مناطق قطبی، بر انجام برنامه‌ریزی‌های هدفمند و کارآمد تأکید كرده‌اند. براي مثال، اجرای فعالیت‌های لرزه‌نگاری و زمین‌شناسی در مناطق شمالی آلاسکا تنها در فصل زمستان که برف کافی بر روی زمین قرار دارد، امکان‌پذیر است. بدین ترتیب تنها در چند ماه ابتدایی هر سال میلادی می‌توان به این فعالیت‌ها دست زد. از اين رو شرکت‌ها باید ضمن برنامه‌ریزی‌های لازم دارای جزئیات کافی، از درستی اطلاعات به دست آمده اطمینان یابند. برای سال‌ها، روش مورد توجه جمع‌آوری اطلاعات در این منطقه، لرزه‌نگاری با هدف کشف ذخایر نفت و گاز قرار گرفته در اعماق زمین بوده است.  بررسی و تعیین راهکارهای حفاری در مناطق قطبی، شبیه‌سازی عملیات و ارائه سرفصل‌های آموزشی و شیوه‌های امداد و نجات، از پیشنهادات این پژوهش است. همچنین چگونگی ساخت پایگاه های تولید بر روی یخ‌ها، مقررات زیست محیطی و تعیین مکانیک یخ‌ها، از دیگر مسائل مورد توجه است. در مجموع حفاظت از محیط زیست ارزشمند مناطق قطبی در کانون توجه قرار دارد.

کشف منابع غیرمتعارف
در حوزه منابع غیرمتعارف، مناطق قطبی ظرفیت بالایی دارند. همچنین بخشی از منابع این منطقه به‌صورت ان.جی.ال و نفت سنگین است که برای استخراج آن باید از فناوری‌های مختلف تولید نظیر چاه‌های متعارف دستکاری شده تا فناوری‌های معدنی و روش‌های درجای گرمایی استفاده شود. اما استفاده از روش‌های شکست هیدرولیک در قطب شمال به علت شکننده بودن محیط زیست با محدودیت جدی روبه‌رو است. حفاری افقی از دیگر فناوری‌های اجرا شده در این حوزه است. هیدرات‌های متان از دیگر بخش‌های مورد علاقه فعالان اکتشاف از منابع قطب شمال به شمار مي‌رود.

شناسایی نشت احتمالی نفت در قطب شمال
متخصصان از نشت نفت در مناطق قطبی به‌عنوان بزرگ‌ترین ریسک زیست‌محیطی فعالیت در این سرزمین ناشناخته، نام می‌برند. در این میان، دارا بودن فناوری مناسب مهم‌ترین عامل برای شناسایی و مقابله با این حوادث احتمالی خواهد بود. نبود زیرساخت‌های مناسب و چگونگی مقابله با پوشش یخی، بزرگ‌ترین چالش فراروی شرکت‌های فعال در مناطق قطبی است. در سرمای ۴۰ یا ۵۰ درجه زیر صفر، چگونه می‌توان برای مقابله با نشت نفت از نیروی انسانی کمک خواست؟ و در شرایطی که هیچ گونه دیدی وجود ندارد، چگونه می‌توان از هواپیماها درخواست کمک كرد؟ البته هم‌اكنون زیردریایی‌هایی ساخته شده‌اند تا در شرایط قطبی ابعاد نشت نفت در زیر لایه‌های یخی دریاها را بررسي كنند. هرچند فعالان زیست محیطی همچنان معتقدند همچنان باید قوانین سخت‌گیرانه‌تری از سوی دولت‌ها وضع شود تا احتمال وقوع هر گونه حادثه‌ای به صفر برسد.