ایران دریلینگ: سوت پایان مهار فوران چاه شماره ۱۴۷ رگ سفید شامگاه دیشب (سه شنبه ۴ دی ماه) به صدا درآمد و رهاورد این حادثه تلخ، سند افتخاری است که برگرفته از دلاورمردی‌‌های جان بر کفان شرکت‌‌های ملی حفاری و ملی مناطق نفتخیز جنوب است. فوران چاه ۱۴۷ میدان رگ سفید در هفتم آبانماه امسال، اگرچه یکی از تلخ ترین حوادث صنعت نفت بود، اما فرصتی بود تا بار دیگر توانمندی، غیرت و همدلی مردانی از جنس پولاد را در بوته آزمایش قرار دهد. غیورمردان ملی حفاری و مناطق نفتخیز جنوب با نیتی پاک و جهادگونه و به دور از بخل ورزی‌‌های سیاسی به جنگ با آتشی رفتند که به گفته بسیاری از کسانی که دستی بر آتش داشتند،‌ یکی از پیچیده ترین فوران‌‌های چاه‌‌های نفت و گاز در تاریخ صنعت نفت کشورمان است به گزارش ایران دریلینگ و به نقل از ایلنا، فشار سرچاه ۱۴۷حدود ۲۴۰۰ PSI است؛‌ یعنی ۲۴۰ برابر فشار ناشی از ترکیدن لاستیک ماشین که البته بالاترین فشار ثبت شده در فوران‌‌های کشور نیز به شمار ‌‌می‌‌آید.

این در حالی است که دما در قسمت‎های مختلف چاه بین ۱۲۰۰ تا ۱۸۰۰ درجه سانتیگراد و گرادیان دما هشت درجه است؛ به این معنا که به ازای هر متر دوری از آتش، هشت درجه از دمای محیط کاهش می‎یابد؛ بر همین مبنا تمام کسانی که در جریان عملیات مهار آتش به جلو می‎روند، در معرض دمایی در حدود ۶۰۰ درجه قرار می‎گیرند و صوت گوش‎خراشی بالغ بر ۱۸۰ دسی‎بل را تحمل می‌‎کنند. نوع سیال خروجی از چاه (ترکیبی از نفت و گاز) و تشعشعات بالای چاه، در نوع خود بی نظیر است و تمام این عوامل در کنار هم عملیات مهار فوران این چاه را به پیچیده ترین عملیات اطفای حریق در کشورمان مبدل ساخته است. سختی‌‌های کار اما به همین جا محدود ‌نمی‌‌شود؛ گوش تلاشگران صنعت نفت از سخنان مغرضانه ای که برخی در لباس کارشناس و برخی دیگر در کسوت تحلیلگر به آن ‌می‌‌پردازند و در رسانه‌‌های همسو منتشر ‌می‌‌کنند؛ پر است. نبرد با آتش به قدر کافی سخت و سهمگین هست؛ اما این جبهه گیری‌‌های ناجوانمردانه از سوی کسانی که هیچ درکی از فضای کار ندارند و به دور از خطر داد سخن ‌می‌‌دهند و عملیات انجام گرفته را مورد سنجش ناعادلانه قرار ‌می‌‌دهند برای جهادگران مستقر در محل حادثه رگ سفید بسیار دردناکتر است. هستند کسانی که فوران رگ سفید را با فوران‌‌های چاه شماره ۲۴ نفت شهر، کنگان، چاه ۱۰۴ مارون و مهار فوران چاه‌‌های نفت کویت مقایسه ‌می‌‌کنند؛ حال آنکه ‌نمی‌‌دانند مقایسه این چاه‌‌ها با هم قیاس مع الفارق است؛ چرا که در هیچ مهاری شرایط کاملا مشابه نیست و حتی اگر مقایسه ای ممکن باشد، باز هم رگ سفید بر سکوی نخست دشواری‌‌های عملیاتی قرار ‌می‌‌گیرد.

مهار فوران نفت شهر
بامداد هشتمین روز ازخرداد ماه سال ۱۳۸۹ آفتاب درحال طلوع از دامنه‌‌های زاگرس است؛ حفاری یک حلقه چاه توسعه ای درحال انجام است و البته چند روزی است که حباب‌‌های گاز در سیال حفاری مشاهده شده است. مته حفاری راه خود رابه سوی اعماق باز ‌می‌‌کند و کنده‌‌های زمین با گردش سیال حفاری به سطح جریان ‌می‌‌یابد. متراژ حفاری از عمق ۵۵۵ متری گذر ‌می‌‌کند و به عمق ۶۱۳ متری در سازند گچساران ‌می‌‌رسد، در این لحظه سیال حفاری هرز ‌می‌‌رود . با کم شدن حجم سیال، متخصصان ازگم شدن سیال حفاری در درون زمین نگران ‌می‌‌شوند. گاز با سرعت از درون زمین و از لوله جداری به سمت بالا فوران ‌می‌‌کند . حفار مردان در تلاشند تا فوران چاه را کنترل کنند، اما حجم گاز خروجی در لوله جداری بسیار بالاست. با افزایش خروج گاز و ایجاد جرقه ، آتش قسمتی از دستگاه حفاری را‌ می‌‌پوشاند؛ اما حفار مردان سخت تر از آن هستند که دل به این شعله‌‌های سرکش ببازند . همه کارکنان در تلاشند تا فوران را مهار کنند.

با خروج حجم عظیمی از گاز و نفت، آتش بشدت زبانه ‌می‌‌کشد و چاه منفجر شده و دستگاه حفاری ۱۱۸ در آتش فرو ‌می‌‌رود و ‌می‌‌سوزد. در این میان سه نفر از کارکنان درجا شهید و بیش از۱۰ نفر مجروح ‌می‌‌شوند. طبق برآوردهای اولیه روزانه  ۵ تا ۶ هزار بشکه نفت در آتش خشم چاه ‌می‌‌سوزد و لهیب شعله‌‌های آتش به بیش از ۶۰ متر ‌می‌‌رسد؛ بطوریکه از فاصله بیست کیلومتری قابل مشاهده است. با اعلام فوران نفت و گاز و سوختن دستگاه ۱۱۸ شرکت حفاری شمال، بسرعت ستاد بحران در شرکت ملی نفت ایران تشکیل شد و مقرر ‌می‌‌شود تا با راهبری شرکت ملی حفاری ایران و همراهی شرکت‌‌های ملی مناطق نفتخیز جنوب ، نفت مرکزی و  حفاری شمال برنامه ریزی برای مهار فوران چاه انجام شود. مدیریت مهار، تیم‌‌های تخصصی را از بین زبده ترین متخصصان شرکت‌‌های تابع وزارت نفت انتخاب و به منطقه عملیاتی فرا ‌می‌‌خواند . ترکیب تیم‌‌ها از بین متخصصان با سابقه و جوانان است تا جوانان بتواند در میدان عمل به کسب تجربه بپردازند و آینده صنعت را تضمین کنند.

برای مهار فوران متخصصان صنعت نفت همزمان عملیات مهار مستقیم از دهانه چاه ۲۴ و حفاری انحرافی را برنامه ریزی ‌می‌‌کنند. ویژگی خاص این عملیات این است که در آن  یکی از طولانی ترین خدمات آبرسانی به منظور حمله به آتش در دستور کار قرار گرفت. مهندسین با ساخت و آماده سازی دودکش ۵۰ اینچ و نصب آن بر روی اتی واگن با حمایت آبپاش‌‌ها و آتش نشانی در نهایت ایمنی و دقت به دهانه چاه نزدیک شده ودودکش را بر روی دهانه مشتعل نصب ‌می‌‌کنند که به دلیل ریزش نفت، موفقیتی حاصل ‌نمی‌‌شود. مهارگران در تلاشی مجدد دودکشی دیگر را نیز مورد آزمایش قرار ‌می‌‌دهند، اما بدلیل ریزش شدید نفت از تجهیزات سر چاهی عملیات متوقف شد. در نهایت عملیات بستن لوله‌‌ها با تزریق سیال حفاری سیمان توسط گروهای مهار به سرعت انجام ‌می‌‌شود و عملیات تزریق با دستگاههای پمپاژهای بسیار قوی به درون چاه شروع ‌می‌‌شود و چاه به کنترل در ‌می‌‌آید.

کشتن نار کنگان
۱۳ خرداد ۱۳۸۵ ، رانش زمین در میدان گازی کنگان که مهر ماه سال پیش از آن صورت گرفت، به لوله‌‌های جداری چاه گازی ۲۳ کنگان در عمق ۶۶ متری آسیب جدی رسانده و موجب شکستن لوله‌‌های جداری این چاه شد و بدین ترتیب آتش به جان یکی از چاه‌‌های تولیدی دومین میدان بزرگ گازی خاورمیانه افتاد. میزان تولید چاه شماره ۲۳ کنگان ، روزانه ۵/۲ میلیون متر مکعب گاز و در شرایط اضطراری قابل افزایش به  ۳ میلیون مترمکعب در روز بوده است . با بررسی‌ها و رایزنی‌‌های اولیه تصمیم به استفاده از نیروها وتجهیزات شرکتهای خارجی گرفته شد . در همین رابطه مذاکرات متعددی باشرکتهای خارجی صورت گرفت، ولی آنان به دنبال اخذ امتیازهای خاص ومبالغ هنگفت بوده و به همین دلیل پیش شرط‌‌های غیر منطقی ارائه میدادند. این فوران،‌ اولین فوران چاه گازی بود که نیروهای مهارگر ایرانی با آن مواجه ‌می‌‌شدند، با این وجود کارعملیات مهار چاه با طرحی اولیه و با استقرار دستگاههای حفاری ۴۲ و ۸۲ فتح درمنطقه اطراف چاه آغاز شد.

هدف از انجام این عملیات ، حفاری دو حلقه چاه انحرافی جهت دار در اعماق زمین به منظور ایجاد ارتباط با چاه شماره ۲۳ کنگان بود. حفاری اولین حلقه چاه انحرافی جهت دار توسط دستگاه حفاری ۸۲ فتح و انجام عملیات تزریق پذیری با آب برای برقراری ارتباط با چاه ۲۳ کنگان به نتیجه دلخواه نرسید . مهارگران برنامه جدیدی برای حفر دو حلقه چاه انحرافی را طراحی و در فاصله ۲۵۰و ۳۰۰ متری چاه شماره ۲۳ کنگان به حفاری مشغول شدند. حفاری انحرافی چند شاخه ای، بوسیله دستگاه ۸۲ فتح ادامه یافت و با اجرای طرحی دقیق و محاسبات ویژه مهندسی در عمق ۲۶۰۰ متری به محل چاه ۲۳ کنگان برخورد کرد و در ادامه با انجام عملیات تزریق پذیری بوسیله آب ، سیمان ، گل و اسید موفقیتی بزرگ بدست آمد و سرانجام پس از ۲۱ روز تلاش شبانه روزی شعله‌‌های سر به آسمان کشیده چاه گازی کنگان ۲۳ در ساعت ۱۱:۳۰ هفتم تیرماه بدون هیچگونه حادثه ای فروکش کرد.

مهار آتش چاه شماره ۵۰ کریت اهواز
چاه شماره ۵۰ کریت اهواز در ۲۵ بهمن ماه ۷۱ از سوی ایادی اسکتبار به آتش کشیده شد. طبق برآورد‌های اولیه پس از به آتش کشیدن شدن این چاه ، روزانه ۶۰ تا ۵۰ هزار بشکه نفت خام و ۵۰ میلیون فوت مکعب گاز از آن خارج شده و در آتش می‌سوخت. ارتفاع شعله آتش این چاه، بیش از۱۰۰ متر تخمین زده می‌شد و سرعت فوران چاه نیز ۲۱۰۸ فوت در ثانیه بود.۱۵۶۰ کیلوگرم در ثانیه هوا نیز به وسیله شعله‌های آتش این چاه سوزانده شده و درجه حرارت ایجاد شده در مرکز شعله بالغ بر ۴۳۳ درجه سانتیگراد محاسبه شده بود. مدیریت مناطق نفت‌خیز جنوب در همان ابتدای آتش گرفتن چاه ، فعالیت‌‌های گوناگونی را برای خاموش کردن آن با بکارگیری دستگاههای حفاری به منظور حفاری انحرافی و بستن چاه از اعماق زمین و تشکیل سیستم اطفاء حریق، جهت مهار مستقیم چاه از سطح زمین آغاز کرد. عملیات اطفاء حریق از روز ۲۶ بهمن ، چند ساعت پس از آتش گرفتن چاه آغاز شد و با توجه به سرعت فوران چاه و حجم آتش گروهی را عقیده بر این بود که عملیات مهار توسط مهارگران داخلی امکان پذیر نیست؛ با این وجود مهارگران صنعت نفت بدون توجه به این نجواها کار عظیم خود را آغاز کردند.

پس از محوطه سازی اطراف چاه ، با راه‌اندازی تلمبه‌های آب استخرهای اصلی ، خنک سازی محوطه با استفاده از ۷ آب پاش‌‌ قوی آغاز شد. در ادامه با نصب دودکش ، محوطه اطراف چاه بوسیله آب پاش‌های مستقر شده تحت پوشش آب قرار گرفت که در نهایت شدت حرارت قدری کاهش یافته و اعضای گروه توانستند برای بررسی میزان خرابی شیرهای چاه به آن نزدیک شوند. پس از بررسی مشخص شد که فلنچ‌های بالایی کاملا صدمه دیده و شیر توپی و شیرهای جانبی یا خسارت دیده یا از بین رفته است. اعضای گروه عملیات ، یک شیر ایمنی را با توجه به شرایط چاه طراحی و نصب کردند. در تاریخ ۸ فروردین ۷۲ دودکش ۴۲ اینچ و شیر توپی بر روی چاه قرار گرفت و در طی ۴ روز اعضای گروه عملیات، کار بستن پیچ‌‌های فلنچ چاه را در میان آب و دود و نفت وگاز به اتمام رساندند.

در این مرحله ، پمپ تراکهای شرکت ملی حفاری ایران، سیال حفاری ۶۰ تا ۷۰ پی سی اف را از طریق شیر جانبی به چاه تزریق کردند و در عین حال شیر اصلی نیز به وسیله یک دسته کنترل ، از فاصله ۱۵ متری تحت کنترل قرار گرفت و اعضای گروه با احتیاط شروع به بستن شیر چاه کردند. با افزایش تزریق سیال حفاری و بستن آهسته شیر اصلی چاه، فشار چاه کم کم کاهش یافت و نهایتاً چاه۵۰ با بستن کامل شیر به کنترل مهارگران در آمد. مهارگران آتش در یک کار جهادی پس از گذشت ۴۵ روز و تقدیم ۲ شهید موفق به مهار فوران چاه شماره ۵۰ کریت اهواز شدند.

حماسه مهار چاه ۱۰۴ مارون
در دومین روز از دی ماه سال ۱۳۸۸ نشت گاز در اطراف رودخانه جراحی با فاصله یک کیلومتر از شمال پل خلف آباد درمسیر جاده قدیم رامهرمز مشاهده شد. کارشناسان با بررسی دقیق اطلاعات دریافتی و وضعیت چاههای منطقه مارون ، سرانجام به این نتیجه رسیدند که لوله جداری چاه ۱۰۴ مارون در زیر سطح زمین به دلیل پوسیدگی یا رانش زمین دچار شکستگی شده و نفت و گاز درحال فوران به سطح زمین است. در ششمین روز از دی ماه ۱۳۸۸ علاوه بر گاز ، نشت نفت نیز درمنطقه مشاهده شد. در ادامه با اعلام وضعیت خاص، کلیه امکانات پشتیبانی ، تدارکاتی ، آتش نشانی ، ماشین آلات سبک و سنگین به منطقه اعزام شد تا نیروهای عملیاتی بتوانند بسرعت وارد عمل شوند. در روزهای اولیه فوران گاز، حفره‌‌های ایجاد شده ۸۰ سانتی متر و در روزهای آخر وسعت حفره‌‌ها به ۲۵ متر افزایش یافت.

کارشناسان بمنظور رعایت مسائل ایمنی، جلوگیری از خطرات احتمالی و شناسایی وسعت منطقه آلوده، سرانجام مجبور به آتش زدن گازسطحی منتشر شده در منطقه شدند. با آتش زدن گاز بیش از ۱۰۰ نقطه به شعاع چند کیلومتر درمنطقه شعله ور شد. در ششمین روز از دی ماه ۱۳۸۸ با درخواست شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب متخصصان شرکت ملی حفاری ایران، مهار چاه ۱۰۴ مارون را در دستور کار قرار دادند. مدیریت شرکت ملی حفاری ایران با برگزاری جلسات مختلف برنامه ریزی در ستاد شرکت، کمیته ای تخصصی را بمنظور هدایت و پشتیبانی عملیات، متشکل از مدیریت‌‌های امور مهندسی، عملیات، سیالات، خدمات فنی حفاری،خدمات ، بازرگانی  مالی ،حراست ، ایمنی و اداره کنترل فوران چاههای نفت و گاز تشکیل داد و هدایت این پروژه به مدیریت خدمات فنی سپرده شد.
مهندسین و کارشناسان شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و شرکت ملی حفاری ایران، با برگزاری جلسات متعدد کارشناسی مهار چاه ۱۰۴ مارون را از منظرهای مختلف مورد بررسی و ارزیابی قرار دادند.

در ابتدا عملیات تزریق سیال سنگین با استفاده از ماشین آلات و پمپ‌‌های فشار قوی ،اداره خدمات سیمان و انگیزش چاه شرکت ملی حفاری ایران از دهانه چاه ۱۰۴ برنامه ریزی ‌می‌‌شود، اما نتیجه ای از این عملیات حاصل ‌نمی‌‌شود و فوران همچنان ادامه ‌می‌‌یابد. سپس مهندسین، انجام عملیات حفاری بر روی چاه ، بطور مستقیم و حفاری جهت دار را در دستور کار خود قرار ‌می‌‌دهند. متخصصان جابجایی دستگاه‌‌های حفاری شرکت ملی حفاری ایران، دستگاه حفاری ۶۹فتح را با۱۲۰ محموله ترافیکی سنگین و فوق سنگین درمدت ۴ روز جابجا، بر پا و آماده عملیات ‌می‌‌کنند. مهارگران صنعت نفت سپس تصمیم گرفتند تا همزمان دو چاه امدادی جهت دار به سمت ۱۰۴ مارون حفر شود تا در صورت عدم نتیجه از عملیات مستقیم، عملیات کنترل فوران از طریق چاههای جهت دار انجام گیرد. مهارگران  تلاشگر که از این روش نتیجه نگرفته بودند ، براساس طراحی جدید تصمیم گرفتند تا عملیات تزریق سیال حفاری را درنقاط عمیق تر به انجام رسانند و سرانجام در هجدهمین روز از دی ماه ۱۳۸۸ شعله آتش سرکش فروکش کرد و چاه ۱۰۴ مارون کنترل شد.

فوران رگ سفید،‌ آزمون غیرت، تعهد و تخصص
در هفتمین روز از آبان ماه ۱۳۹۶ یکصد و چهل و هفتمین چاه میدان رگ سفید واقع در حوزه عملیات بهره برداری نفت و گاز گچساران تابع شرکت ملی مناطق نفتخیزجنوب ، در آخرین مرحله از عملیات حفاری به علت هرز رفت گل و صعود ناگهانی گاز، دچار فوران شد و کمتر از ۵ دقیقه دکل حفاری ۹۵ فتح را در کام آتش فرو برد. در این حادثه دوتن از نیروهای زبده صنعت حفاری تا پای جان برای کنترل فوران کوشیدند، و به علت احاطه آتش، جان بر سر صیانت از سرمایه‌‌های ملی نهاده و در خاطره‌‌ها ماندگار شدند. سقوط دکل ۹۵ فتح و آوار شدن آن بر دهانه چاه از یک سو و وجود دومین گنبدگازی بزرگ ایران در تحت الارض و واقع شدن چاه در حصار ناهمواری‌‌ها و ساختار سنگی منطقه رگ سفید از سوی دیگر، بیانگر حادثه ای با ابعاد پیچیده فنی و آمیخته با موانع طبیعی متعدد بود؛ همچنین علائم ظاهری این فوران از جمله فشار فوق العاده گاز و نفت خروجی، شدت صوت، ارتفاع شعله و دمای بی سابقه، نشانه‌‌های ظاهری نامتعارف بودن فوران چاه رگ سفید ۱۴۷ به شمار ‌می‌‌آمد که متخصصان را از مقایسه این چاه با چاه‌‌هایی که پیش از این مهار شده، برحذر ‌می‌‌داشت.

با این توصیف ستاد عملیات مهار فوران چاه متشکل از شرکت ملی مناطق نفتخیزجنوب و شرکت ملی حفاری ایران، از نخستین ساعات وقوع فوران با گسیل امکانات، ایجاد راه‌‌های دسترسی و احداث زیرساخت‌‌ها و موقعیت‌‌های مورد نیاز چاه‌‌های امدادی، برنامه مدون مهار چاه را با دو سناریوی مهار از عمق (BOTTOM KILL) و کنترل از سطح (TOPKILL)، آغاز و هیچگونه فرصتی را برای کوتاه نمودن زمان عملیات از دست ندادند؛ برنامه برپایی دکل برای حفاری دوچاه امدادی در فاصله ای نزدیک به چاه در حال فوران به عنوان منطقی ترین و ایمن ترین شیوه مهارچاه‌‌های پرفشار گازی- نفتی در چهاردهمین روز وقوع حادثه، رکورد جدیدی بود که در این عملیات برای نخستین بار به ثبت رسیده و پیشرفت محسوس برنامه "مهار از عمق" را سبب شد. همزمان با این فرایند، پاکسازی بی وقفه محوطه، انتقال حجم عظیمی از تجهیزات و ماشین آلات از دل آتش و بویژه برداشتن بقایای دکل ۵۰۰ تنی فتح  از روی دهانه چاه، اقدام تحسین برانگیز و تلاش جهادی مهار گران بود که زمینه را برای عملیات "مهار از سطح" نیز فراهم ساخت.

کارشناسان صنعت نفت بخوبی واقف اند که شیوه استاندارد چاه‌‌هایی نظیر چاه ۱۴۷ رگ سفید که دارای فشاری افزون بر ۲۴۰۰ پوند بر اینچ مربع، دمایی بالاتر از ۱۴۰۰درجه سانتیگراد و شعله ای با ارتفاع افزون بر ۱۲۳ متر است، حفر چاه‌‌های انحرافی و مهار از پایین است، اما به طور منطقی ستاد عملیاتی مهار چاه با پذیرش ریسک و با هدف دستیابی به تجربه ای جدید در کنترل چاه‌‌های پرفشار، در این مدت، با هم اندیشی و بهره گیری از ایده‌‌ها و تجربه‌‌های مهندسان کارآزموده، سناریوهای متعددی برای کنترل از سطح نیز تدوین و با شجاعت و مدیریت مثال زدنی تیم عملیاتی، به اجرا گذاشت. این درحالی است که سناریوی اصلی برای مهار از عمق با سرعت و دقتی بسیار بالا در حال انجام بوده و از زمان تعیین شده نیز جلوتر پیش رفت. در این عملیات، حفاری چاه کمکی شماره یک به فاصله یک ماه به عمق افزون بر ۲۳۰۰ متری رسیده که بیانگر سرعت فوق العاده حفاری در میدان بسیار پیچیده رگ سفید است. این روزها مهار فوران چاه ۱۴۷ رگ سفید در حالی به خط پایان نزدیک شد که بر خلاف بسیاری از نامهربانی‌‌ها، پیچیده ترین عملیات فوران نفت و گاز در تاریخ کشورمان رقم خورده است؛ عملیاتی که تنها غیرت،‌همدلی و تخصص آن را رقم زده است.